Latin Amerika’da
Bir Gezgin: Latin Amerika Güncesi (24)
İquique’den Ayrılırken
Dr.
Ulaş Başar Gezgin, 21 Haziran 2012, İquique, Şili
Bugün
sakin bir gündü. Pek bir şey yapmadım. Daha önce yazdığım gibi, yarın Santiago
için yola çıkıyorum. Hâlâ tümüyle iyileşemediğim için, bugün dinlenmeye karar
verdim. Birkaç saat dışarı çıkmak dışında dinlendim, iyi oldu.
Kitapçı
amcaya baktım, kapalıydı. Kimbilir nereye gitmiştir. Bugün benimle ilgili
haberin gazetede çıkacağını söylemişti. Gittim, gazeteyi buldum; gerçekten de
çıkmış (bkz. http://latinamerikadabirgezgin.blogspot.com/2012/06/sili-gazetesinde-bir-haber.html
). Kendisine, yardımcı olduğu için teşekkür etmek istedim; bir kez daha gittim
dergahına, ama yoktu. Ona aylar sonra kart atıp sürpriz yapacağım. Hatta madem
İstanbul’a çok gelmek istiyor; İstanbul kartı atacağım.
“Pacha Mama
Böyle İstemiştir Belki...”
Haberde
ufak bir yanlış olmuş, ama olsun. Sonuçta, Latin Amerika’daki yolculuğumla
ilgili olarak çıkan ilk haber, bu. Bu haber, Şili’den önce Türkiye’de çıkmış
olmalıydı; ama Türkiye’nin gündemi hem yoğun hem de dar. Kim takar Latin
Amerika’yı... Haber, kim olduğumu, neci olduğumu; İquique’den önce hangi Latin
Amerika kentlerini ziyaret ettiğimi; neden yolda olduğumu ve bundan sonra
nereye gideceğimi anlatıyor; ve İnti İllimani ile Pablo Neruda’ya hafifçe
değiniyor. Yanlış anlama, neden gezdiğim noktasında: “Neden İquique’desin?”
sorusuna, “bilmiyorum, belki Pacha Mama’dan kaynaklanmıştır” diyorum. (Pacha
Mama, And Dağları yerlilerinin inandığı tanrıça ile doğa ana karışımı bir
kavram. Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Pachamama
) Devam ediyorum: “İquique’ye gelmiyordum aslında. Mendoza’dan Santiago’ya
geçecektim; ama bu ikisi arasındaki tünel, kar nedeniyle kapandığı için kuzeye
geçmek zorunda kaldım. Belki (doğa ana anlamında) Pacha Mama gelmemi istemiştir
İquique’ye.” :) Bu ifadeler, “Türk yazar, Pacha Mama’yı arıyor” biçiminde
yansımış. Daha sonra gazeteyi gösterdiğim lokantacı ablanın “o zaman Bolivya’ya
git” demesi, herhalde bundandı; çünkü Pacha Mama’nın asıl memleketi, Bolivya ve
Peru’dur. Haberin, And Takvimi’nin yılbaşında çıkması da, harika. Bunu bir
yılbaşı armağanı olarak kabul edebilirim.
Burada 10 Gün
Önce Olmalıydım...
Çıkıyorum,
İquique Pazarı’na gidiyorum. Döküntü bir yer. Beğenmiyorum (bkz. http://www.youtube.com/watch?v=SpxRPnenUh8
). Pazarın yakınında 5-6 tane Çin lokantası var, en pahalılarından. Latin
Amerika’da şimdiye kadar gördüğüm en iyi pazar, Mendoza Pazarı’ydı (Arjantin). Çaprazındaki
Z adlı lokantada ızgara yiyorum; gerçekten lezzetli. Oradan süpermarkete geçip
24 saat sürecek otobüs yolculuğu için nevale bakıyorum; Latin çöreği, su ve
meyve alıyorum. Bakıyorum, daha önce sözünü ettiğim ‘tuna’ adlı meyve de var;
alıyorum bir tane, tadına bakıyorum evde. Bana başka bir meyveninkini anımsatıyor
tadı; ama çıkaramıyorum. Fazla çekirdekli bir meyve, guava gibi. Böyle
meyveleri sevmem, yemesi zor olduğu için. Guavada, en azından çekirdekli
parçaları kesebiliyoruz; tunada olanaksız... Bir duvar yazısı görüyorum: İnti
İllimani, Komünist Parti’nin kuruluşunun 100. yıldönümü için bir konser vermiş
İquique’de, duvardaki duyuruya göre. Odaya döndüğümde genelağa bakıyorum ve ne
kadar büyük bir etkinliği kaçırdığımı görüyorum. Dün yılbaşının kutlandığı
meydanda, 10 gün önce müthiş bir İnti İllimani konseri olmuş, 100. yıldönümü
için... (bkz. http://www.youtube.com/watch?v=NMeUC1CYVwI
). 2009’da, askeri darbeden 37 yıl sonra, 3 milletvekiliyle yeniden meclise
giren partinin, oy dağılımına bakılırsa, en güçlü olduğu yer, Atacama Çölü ve
İquique çevresi, yani Kuzey Şili.
Bolivya Notları
Çantamı
topluyorum; yolculuk için son hazırlıkları yapıyorum. Bir dahaki sefere
gideceğim Bolivya ile ilgili olarak daha önce aldığım notları gözden
geçiriyorum. Şunları yazmışım defterime:
-
Bolivya, adını, Güney Amerika’nın özgürleştiricisi olan Simon Bolivar’dan
alıyor (İnti İllimani’nin Simon Bolivar parçası için bkz. http://www.youtube.com/watch?v=AObTf9yOdoQ
).
- Bolivya’da mutlaka görülecekler, yerin bembeyaz olduğu
tuzla, Salar de Uyuni, Bolivya-Peru sınırındaki Titicaca Gölü ve Bolivya
Amazonu.
- Anayasaya göre, başkent, Sucre; ama gerçekte, La Paz.
- Bolivya, Latin Amerika’nın en ucuz ülkesi olarak
biliniyor.
- Ülkede herşey yüksek. Yabancıların yükseklik hastalığı
çekmesi, yaygın. Yerli çözümü, koka yaprağı çiğnemek. Bir diğer çözüm, gingko.
- Bolivya, yüksek, dağlık, yalıtılmış ve yerli ağırlıklı
olması nedeniyle, ‘Latin Amerika’nın Tibeti’ olarak geçiyor.
- Bolivya, Latin Amerika’nın en yerli ülkelerinden biri.
Nüfusun yarıdan fazlası, yerli.
- 1545’te Potosi’de gümüş buluyor İspanyol sömürgeciler.
Köle emeğiyle işletilen bu madenlerde, 8 milyon yerli ve Afrikalı öl(dürül)üyor.
- Bolivya, 19. yüzyıldaki savaşlarda toprak kaybediyor.
Bu kaybedilen topraklar, hâlâ, Şili’nin, Brezilya’nın ve Paraguay’ın elinde.
Paraguay’la savaş, bölgede petrol olabileceği iddiası üzerine yapılıyor. Petrol
şirketlerinden biri, Paraguay’ı; diğeri, Bolivya’yı destekliyor. Yani bu, açık
bir petrol savaşı. Bölgede şimdiye dek petrol bulunmuş değil; ancak, bu
topraklar, hâlâ Paraguay’ın elinde.
- Bolivya, Latin Amerika’nın en yoksul ülkesi.
- Geleneksel Bolivya Takvimi, Güneş’e değil Ay’a
dayanıyor.
- Ülkede bebek ölümleri, doğum oranı ve okumaz-yazmazlık
yüksek.
- Ülkenin temel geçim kaynağı, koka.
- Bolivya’nın ulusal dansı Cueca, şenlik dansı La
Morenada ve halk müziği gösterisi olan peña(s), görülmeye/dinlenmeye değer.
- Bolivya halk müziğinin ileri gelen sanatçıları olarak
şu adlar sıralanmış: Celestino Campos, Ernesto Cavour, Mauro Nuñez, Altiplano,
Savia Andina, Chullpa Ñan, K’Ala Marka, Rumillajta, Los Quipus, Wara, Los Masis
ve Yanapakuna.
- Bolivya’ya özgü en belli başlı çalgılardan biri,
charango (bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/Charango ). Diğer Bolivya yerel çalgıları şunlar: Chapaco kemanı,
quena (kamış flütü), zampoña (pan flüt), bajon (büyük pan flüt) ve vurmalı
çalgı olarak huankara ve caja.
- Bolivya’da yollar ve otobüs hizmeti kötü olduğundan,
uçakla yolculuk öneriliyor. Yolcular, genelde, Santiago’dan (Şili) ya da
Lima’dan (Peru) uçuyor Bolivya’ya.
- Bolivya’da otobüsler sıklıkla bozuluyor ve çamura
saplanıyor. Bu nedenle, otobüse binecekler, yolun iki katı kadar beklemek
zorunda kalabileceklerini hesaplayarak, yanlarına giysi, yiyecek, su vb.
almalılar.
- Bolivya’da uçuşların gecikmesi, hatta iptali, yaygın.
- Bolivya’nın yarısı, Amazon Havzası. Burada, temel
ulaşım seçeneği, ırmak gemileri ve kayıkları.
- Bolivya’da geceler eksiye düştüğünden, gece yolculuğu
yapanlar, sıkı giyinmeli.
- Bolivya’da otobüs kullanmamanın diğer nedenleri: Su
taşkını, toprak kayması, sendikalı ulaşım işçilerinin sıklıkla yaptıkları
grevler ve yol kapamaları.
- Bolivya’da yoksul halk, kamyon arkalarında yüklerle
yolculuk ediyor.
- Bolivya Mutfağı’nda, temel nişasta kaynağı, patates ve cassava
(cassava, Vietnamlı gerillaların temel yiyeceğiydi).
- Bolivya’nın ulusal alkollü içeceği, mısır rakısı
(chicha cochabambina, bkz. http://www.cochabamba.gob.bo/Turismo/Index/detallecomida/id/41
). Bunun, tatlı patates, fıstık ve cassavadan yapılan alkolsüz türleri de var.
- Bolivya’da sarı humma aşısı olmak gerekiyor. Brezilya
ve diğer komşu ülkeler, Bolivya’dan gelip sarı humma aşısı olmamışları
almayabiliyor.
- Bolivya’dan alınabilecek armağanlar: Müzik aletleri ve
yerel tekstil ürünleri.
- Bolivya’da yerel müzik kursuna gidilebilir.
- Bolivya’da aylıklar düşük. Bolivya, bu nedenle, tipik
bir yabancının çalışmayı düşüneceği bir ülke değil.
- Bolivya içinde yolculuk için en ucuz havayolu, TAM.
- Bolivya ile Peru arasındaki Titicaca Gölü, görülmeli.
İnka Efsaneleri’ne göre, Güneş-Tanrı, burada doğuyor ve ilk İnka İmparatoru, bu
gölün adalarından birindeki bir kayadan çıkıyor.
- 3820 metre yüksekliğindeki Titicaca, dünyanın en yüksek
göllerinden biri.
- Bolivya hakkında daha fazla bilgi almak için şuraya
bakılabilir: http://www.boliviaweb.com/
La Paz Notları
- Dünyanın en yüksek başkenti, Bolivya’nın başkenti La
Paz. Dağların başkenti, deniz düzeyinin yaklaşık olarak 4 km. üzerinde.
- İnti İllimani grubuna adını veren, 6,402 metrelik
İllimani Dağı, La Paz’ın güneyinde. La Paz’dan görülebiliyor. Şilili bir grubun,
adını, Bolivya’daki bir dağdan alması, enternasyonalizm örneği olarak da
görülebilir; egzotizm örneği olarak da. Üstelik, Bolivya, Peru ve Şili arasında
yapılan Pasifik Savaşı’nda (1879-1883), Bolivya yenilerek, büyük bir toprak
parçasını Şili’ye vermek zorunda kalıyor.
- La Paz (http://www.lapaz.bo/ ), 1548’de sömürgeciler tarafından kuruluyor. Kent,
adını, sömürgeciler arasındaki savaştan sonra yapılan barıştan alıyor.
- La Paz’da Koka Müzesi (Museo de la Coca), görülmeye
değer.
- La Paz’da Belediye Tiyatrosu’nda (Teatro Municipal),
halk müziği dinletilerine gitmeli. Ayrıca, Peña Huari, Peña Parnaso, Casa del
Corregidor ve Peña Marka Tambo gibi türkü barlara (‘peña’ deniyor bunlara)
gidilebilir.
- La Paz’da sivil polis numarası yapanlara dikkat. Bu tür
durumlarda, “o zaman gel birlikte karakola gidelim” diye ısrar etmeli. (Gerçi,
polisin de pek güvenilir olmadığı söyleniyor.)
***
Uyku zamanı. Burada durmalı. Bugünün parçası, Şili
cuntasının katlettiği Victor Jara’dan gelsin:
Barış İçinde Yaşama Hakkı
Yaşama hakkı
Şair Ho Çi Min
ki sarsar Vietnam’dan
tüm insanlığı.
Silemez hiç bir top,
pirinç tarlandaki sıraları.
Barış içinde yaşama hakkı.
Hindiçini, engin denizlerin
Ötesinde bir yerdir;
Ki orada çiçekler,
Patlarlar soykırım ve napalmla
Tüm haykırışları eritip birleştiren
Bir patlamadır aysa.
Barış içinde yaşama hakkı.
Ho Amca, şarkımız bizim,
Saf sevginin ateşidir
Güvercin yuvasıdır güvercin
Zeytin bahçesidir zeytin
Evrensel bir şarkıdır
Zafere ulaşacak zincir
Barış içinde yaşama hakkı.
Victor Jara (1932-1973)
İspanyolca’dan çeviren: Ulaş Başar Gezgin, 29.04.2010, Ho
Çi Min Kenti, Vietnam
(Vietnam-Amerikan Savaşı’nın bitiminin ve Saygon’un
kurtuluşunun 35. yıldönümünde)
Dr.
Ulaş Başar Gezgin
Facebook/Yüzdefteri: http://www.facebook.com/gezginulas
Facebook/Yüzdefteri Yazar
Sayfası: http://www.facebook.com/Ulas.Basar.Gezgin
Ulas Basar
Gezgin Okurları: http://www.facebook.com/groups/214939625258670/
Twitter:http://twitter.com/#!/gezginulas
E-mail: ulasbasar@gmail.com
2011 Sonrasındaki Şiirler: http://gezginulas.blogspot.com
Kendi
Sesinden Şiir Kaydı: http://soundcloud.com/ulas-basar-gezgin
Gezgin Kaynakça (Tüm
Yapıtları):
No comments:
Post a Comment